Przedsiębiorcy dokonują wielu transakcji zakupu towarów i usług od różnych podmiotów. Niestety nie wszyscy prowadzą legalne interesy i rzetelny przedsiębiorca często jest narażony na kontakty z nieuczciwymi osobami. Naturalnie nie każdy przedsiębiorca jest świadomy, że ma do czynienia z oszustem. W kontekście prawa do odliczenia podatku VAT pojawia się pytanie, czy zakupy dokonywane od nierzetelnego przedsiębiorcy definitywnie pozbawiają podatnika możliwości odliczenia podatku. Sprawdź, zakup od oszusta a podatek VAT!
Zasada podstawowa odliczenia VAT
Fundamentalną zasadą podatku od towarów i usług jest prawo do dokonywania odliczenia podatku naliczonego zawartego w cenie nabywanych towarów i usług. Wyrazem tej zasady jest art. 86 ust. 1 ustawy VAT, który stanowi, że w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, czynnemu podatnikowi VAT przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.
Ustawa o VAT przewiduje jednakże kilka okoliczności wyłączających prawo do odliczenia podatku naliczonego. Jak wskazano w art. 88 ust. 3a pkt 1 lit. a) ustawy o VAT, nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku, gdy sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi wystawionymi przez podmiot nieistniejący.
Organy podatkowe na ogół uznają, że pojęcie podmiotu nieistniejącego odnosi się również do podmiotu niezarejestrowanego dla celów VAT czy też wykreślonego z rejestru czynnych podatników VAT. Na tej podstawie fiskus wielokrotnie odmówił prawa do odliczenia podatku VAT z faktury wystawionej przez podmiot nieistniejący.
Zakup od oszusta a podatek VAT - stanowisko sądów administracyjnych
Należy jednak wskazać, że sprawa nie jest tak oczywista. Trzeba bowiem zauważyć, iż wielokrotnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stawał na stanowisku, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby odliczyć podatek naliczony z faktury wystawionej przez wykreślonego z rejestru podatników VAT kontrahenta, o ile ten faktycznie istnieje, a faktura odzwierciedla przebieg rzeczywistych zdarzeń gospodarczych. Faktury od istniejącego kontrahenta, nawet jeśli został wykreślony z rejestru VAT po wykonaniu usługi czy dostawie towarów, dają prawo do odliczenia. Istotnym warunkiem jest jednak, aby odbiorca faktury (nabywca towaru) mógł wykazać, że pomimo zachowania należytej staranności nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że określona sprzedaż jest dokonywana przez nieuczciwego podatnika.
Przykładowo TSUE w wyroku z 22 grudnia 2010 r., C-438/09, potwierdził, że:
"(...)sam fakt braku rejestracji kontrahenta dla potrzeb VAT w sytuacji, gdy nie ma wątpliwości co do faktycznego wykonania usługi lub dostawy towaru, nie może stanowić podstawy do ograniczenia prawa do odliczenia VAT naliczonego. Brak rejestracji jednego podatnika nie może podważać przysługującego drugiemu podatnikowi prawa do odliczenia.(...)"
Podobnie TSUE w wyroku z 22 października 2015 r., w sprawie C-277/14, stwierdził, że:
"(...)organy podatkowe nie mogą odmówić podatnikowi prawa do odliczenia podatku od wartości dodanej należnego lub zapłaconego od dostarczonych mu towarów z uwagi na to, że faktura została wystawiona przez podmiot, który w świetle kryteriów przewidzianych przez te przepisy należy uważać za podmiot nieistniejący i nie ma możliwości ustalenia tożsamości rzeczywistego dostawcy towarów, chyba że zostanie wykazane, w świetle obiektywnych przesłanek i bez wymagania od podatnika, aby dokonał ustaleń, do których nie jest on zobowiązany, że ów podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, iż rzeczona dostawa wiązała się z przestępstwem w zakresie podatku od wartości dodanej.(...)"
Powyższa zasada dotyczy zarówno kontrahentów niezarejestrowanych, jak i wykreślonych z rejestru VAT na mocy decyzji właściwego organu podatkowego. Potwierdził to TSUE w wyroku z 19 października 2017 r., C-101/16. W uzasadnieniu sędziowie stwierdzili bowiem, że organy podatkowe nie powinny odmawiać prawa do odliczania VAT z faktur wystawionych przez kontrahentów wykreślonych z tego rejestru. Rejestracja jest bowiem warunkiem formalnym, a niespełnienie warunków formalnych nie może pozbawiać podatnika prawa do odliczenia VAT, tym bardziej w sytuacji gdy transakcja miała miejsce i została dokonana na warunkach wskazanych w fakturze.
Czy zachowanie należytej staranności uprawnia do odliczenia VAT?
Problemy natury interpretacyjnej rodzi właściwe zrozumienie przesłanki należytej staranności. Wykazanie jej istnienia w toku transakcji z nieuczciwym kontrahentem jest bardzo ważne, ponieważ daje prawo do skorzystania z prawa do odliczenia podatku VAT z uwagi na fakt, że rzetelny podatnik nie wiedział i w obiektywnych okolicznościach nie mógł wiedzieć, że ma do czynienia z oszustem.
Odpowiedzi na powstałe wątpliwości należało szukać w dostępnym orzecznictwie sądowym, jednak brak było oficjalnego stanowiska ze strony resortu finansów w sprawie zakupu od oszusta a podatku VAT. Niejako w odpowiedzi na potrzebę doprecyzowania warunku należytej staranności Ministerstwo Finansów 25 kwietnia 2018 r. opublikowało dokument pod nazwą „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych”. Opracowanie to zawiera wskazówki pozwalające ocenić, czy podatnik dochował należytej staranności w toku transakcji z nieuczciwym kontrahentem i czy w związku z tym może zachować prawo do odliczenia podatku naliczonego.
Opracowana „Metodyka...” nie stanowi interpretacji ogólnej. Zgodnie z zamiarem Ministerstwa Finansów jest ona skierowana do organów podatkowych w celu stosowania podczas kontroli podatkowej, jednakże nie ma przeciwwskazań, aby również dla samych podatników stanowiła solidne źródło informacji. Choć „Metodyka...” nie daje pewności co do zachowania prawa do odliczenia podatku naliczonego, to z pewnością stosowanie się do zawartych w niej wskazówek zwiększy prawdopodobieństwo uznania przez organy podatkowe, że przesłanka należytej staranności została dochowana.
Stwierdzenie braku należytej staranności może mieć miejsce w przypadku, gdy podatnik podjął współpracę z kontrahentem, który m.in.:
- nie był zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym lub w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej – o ile w przypadku danego dostawcy rejestracja w KRS lub CEIDG jest wymagana; w przypadku kontrahentów zagranicznych wskazane byłoby uzyskanie dokumentu odpowiadającego wyciągowi z KRS lub CEIDG, zgodnie z prawodawstwem kraju siedziby tego kontrahenta;
- nie był zarejestrowany jako podatnik VAT czynny – nabywca może to zweryfikować przy wykorzystaniu usługi „Sprawdzenie statusu podmiotu VAT” dostępnej w Portalu Podatkowym Ministerstwa Finansów lub poprzez złożenie wniosku do właściwego urzędu skarbowego;
- proponuje płatność gotówką lub oferuje w tym celu rabat, tak aby cena uległa obniżeniu do poziomu nieprzekraczającego 15 000 zł;
- proponuje, aby przelew należności nastąpił na dwa odrębne rachunki bankowe (poza mechanizmem podzielonej płatności), na rachunek podmiotu trzeciego lub na rachunek zagraniczny;
- nie chce, aby transakcja była udokumentowana umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem jej warunków;
- nie posiada zaplecza organizacyjno-technicznego odpowiedniego do rodzaju i skali prowadzonej działalności gospodarczej.
