Mechanizm odwrotnego obciążenia, czyli zobowiązanie nabywcy do opodatkowania transakcji zakupu, ma zastosowanie nie tylko w obrocie zagranicznym, lecz także w krajowym. Przepisy o zastosowaniu wymienionej w ustawie o VAT szczególnej procedury powinien znać zarówno sprzedawca, jak i nabywca towarów lub usług. W odwrotnym obciążeniu ryzykuje też nabywca, a nie tylko dostawca usługi. Zwłaszcza, że od 2017 roku został poszerzony katalog czynności objętych procedurą odwrotnego obciążenia.
Odwrotne obciążenie w obrocie krajowym
Mechanizm odwrotnego obciążenia polega na przerzuceniu obowiązku rozliczenia podatku VAT ze sprzedawcy na nabywcę towaru lub usługi. W takiej sytuacji sprzedawca na fakturze sprzedaży nie wykazuje podatku VAT.
Pełną listę towarów i usług, w stosunku do których zastosowanie mają zasady odwrotnego obciążenia, zawiera załącznik nr 11 i 14 ustawy o VAT.
Warunki zastosowania odwrotnego obciążenia
W przypadku sprzedaży towarów procedurę odwrotnego obciążenia stosuje się przy sprzedaży towarów wymienionych w załączniku nr 11 ustawy o VAT. Ponadto procedura ta znajdzie zastosowanie w sytuacji, gdy:
- nabywca jest czynnym podatnikiem VAT,
- sprzedawca jest czynnym podatnikiem VAT,
- dostawa towarów nie jest objęta zwolnieniem, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 2 lub art. 122 ustawy o VAT.
Jeśli zaś chodzi o zastosowanie procedury odwrotnego obciążenia przy świadczeniu usług budowlanych, to konieczne jest spełnienie poniższych warunków:
- usługobiorca zarejestrowany jest jako czynny podatnik VAT,
- usługodawca zarejestrowany jest jako czynny podatnik VAT i posiada status podwykonawcy,
- przedmiot zakupu stanowią usługi, które zostały wymienione w załączniku nr 14 ustawy o VAT.
Obowiązek sprzedawcy przy sprzedaży z odwrotnym obciążeniem
Jak już wcześniej zostało wspomniane, w odwrotnym obciążeniu ryzykuje też nabywca w związku z tym, że zobowiązany jest do naliczenia podatku VAT. Dlatego też sprzedawca, wystawiając fakturę, nie nalicza podatku VAT, a jedynie podaje cenę netto. W polu stawka VAT stosuje zapis “np” (nie podlega opodatkowaniu) lub często spotykany “oo” lub też “VAT rozlicza nabywca”. Dodatkowo na fakturze powinna znaleźć się adnotacja “odwrotne obciążenie”.
Obowiązek nabywcy przy zakupie z odwrotnym obciążeniem
Dokonując zakupu towarów czy też usług objętych procedurą odwrotnego obciążenia, to kupujący zobowiązany jest wykazać podatek VAT należny, opodatkowując zakup według stawki właściwej dla danego towaru/usługi. Transakcję tę nabywca zobowiązany jest wykazać w deklaracji VAT-7 w przypadku miesięcznego rozliczania podatku VAT lub w deklaracji VAT-7K w przypadku kwartalnych rozliczeń podatku VAT.
Czynni podatnicy VAT używający zakupionych towarów do sprzedaży opodatkowanej mają prawo odliczyć naliczony VAT przy procedurze odwrotnego obciążenia. W konsekwencji tego, dokonana transakcja staje się dla nich neutralna ze względu na VAT.
Czy w odwrotnym obciążeniu ryzykuje też nabywca?
Obowiązek wystawienia faktury sprzedaży ciąży na sprzedawcy, w związku z tym, czy faktycznie w odwrotnym obciążeniu ryzykuje też nabywca?
W praktyce może dojść do sytuacji, w której sprzedawca nie dopełni swoich obowiązków związanych z prawidłowym sklasyfikowaniem sprzedawanych towarów lub usług. W związku z tym naliczy podatek VAT, mimo że sprzedaje towary znajdujące się w załączniku nr 11 lub świadczy usługi zawarte w załączniku nr 14 do ustawy o VAT. Wówczas duże ryzyko spływa na nabywcę. Dlaczego? Zgodnie z art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy nabywca w takiej sytuacji nie ma bowiem prawa do odliczenia VAT, mimo że fakturę otrzymał z naliczonym podatkiem.
Nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy: (...)
2) transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od podatku; (...)
Pomocna może tu być dobra wola sprzedawcy do określenia PKWiU sprzedawanych towarów. Ułatwia to bowiem skontrolowanie, czy dane towary lub usługi widnieją w załączniku 11 lub 14 ustawy o VAT.
W praktyce mechanizm odwrotnego obciążenia sprawia trudności, jeśli chodzi o poprawność jego rozliczania. Wynika to głównie z problemów w sklasyfikowaniu sprzedawanych towarów i usług. Obecnie sprzedawca nie ma bowiem obowiązku zamieszczania numerów PKWiU na fakturze, a to zwiększa ryzyko nabywcy, który może nieświadomie odliczyć VAT z faktury, z której odliczenie nie przysługuje.
