Odwrotne obciążenie przy usługach budowlanych z podmiotem zagranicznym

Odwrotne obciążenie w największym skrócie polega na tym, że podmiotem zobowiązanym do rozliczenia podatku jest nabywca towaru / usługi, a nie sprzedawca. Polski ustawodawca - z uwagi na skalę wyłudzeń VAT - rozszerzył zastosowanie tego rozwiązania w stosunku do coraz szerszego katalogu transakcji. Przypomnijmy, iż ustawą z dnia 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2024) na zasadzie odwrotnego obciążenia rozliczane są również usługi budowlane ujęte w zał. nr 14 do ustawy.

Odwrotne obciążenie - warunki zastosowania

Z omawianego punktu widzenia ważne jest to, że przy świadczeniu usług budowlanych przeniesienie obowiązku rozliczenia podatku ze sprzedawcy na nabywcę jest możliwe przy spełnieniu określonych warunków. Jak bowiem wynika z treści art. 17 ust. 1 pkt 8 w zw. z art. 17 ust. 1h ustawy o podatku od towarów i usług podatnikami są również osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne nabywające usługi wymienione w załączniku nr 14 do ustawy, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1. usługodawcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15, u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9,

2. usługobiorcą jest podatnik, o którym mowa w art. 15, zarejestrowany jako podatnik VAT czynny.

Odwrotne obciążenie a podwykonawca

Z kolei art. 17 ust. 1h stanowi, iż w przypadku usług wymienionych w poz. 2–48 załącznika nr 14 do ustawy przepis ust. 1 pkt 8 stosuje się, jeżeli usługodawca świadczy te usługi jako podwykonawca.

By zastosować odwrotne obciążenie wprowadzone w ramach pakietu rozwiązań uszczelniających zostało obwarowane warunkami o charakterze przedmiotowym i podmiotowym:

1. warunek przedmiotowy – odwrotne obciążenie opisane w art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy o VAT będzie miało zastosowanie jedynie w przypadku świadczenia przez usługodawcę usług wymienionych w poz. 2–48 załącznika nr 14 do ustawy o VAT;

2. warunek podmiotowy – zgodnie z nim art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy o VAT znajdzie zastosowanie tylko wtedy, jeżeli usługodawca świadczyć będzie wspomniane wyżej usługi jako podwykonawca.

Jak zatem wynika z powyższego, nie wszystkie transakcje związane z usługami budowlanymi będą mogły stosować odwrotne obciążenie. Nie będą rozliczane w ten sposób usługi budowlane wykonywane bezpośrednio przez głównego wykonawcę na rzecz inwestora. Natomiast rozwiązanie to znajdzie zastosowanie wówczas, gdy usługi budowlane są realizowane w układzie Podwykonawca → Główny Wykonawca → Inwestor.

Przykład 1.

Firma budowlana jako główny wykonawca realizuje budowę na rzecz inwestora. Z uwagi na niewielką skalę usługi budowlanej nie korzysta ona z usług podwykonawcy, lecz wykonuje zlecenie przy pomocy własnych pracowników. W tym przypadku fakturowanie odbywa się na zasadach ogólnych. Oznacza to, że główny wykonawca wystawia fakturę, doliczając 8% podatek VAT bądź 23% podatek VAT.

Przykład 2.

Spółka będąca głównym wykonawcą podpisała z inwestorem duży kontrakt na wykonanie usługi budowlanej. Skala przedsięwzięcia przerasta możliwości wykonawcze Spółki, w związku z czym część prac zostało zleconych na rzecz innych wykonawców (podwykonawców). W tym przypadku spełnione są warunki do rozliczenia podatku, aby zastosować odwrotne obciążenie. Podwykonawca wystawia fakturę VAT w kwocie netto z adnotacją, iż podatek rozliczy nabywca (główny wykonawca). Natomiast faktura głównego wykonawcy na rzecz inwestora jest już rozliczana na zasadach ogólnych.

W tym ostatnim przykładzie mogą pojawić się wątpliwości związane z dodatkowym warunkiem stawianym usługodawcy, a mianowicie takim, aby usługodawca nie podlegał zwolnieniu podmiotowemu oraz z tym, czy istnieje obowiązek rejestracji dla celów VAT podwykonawcy będącego podmiotem zagranicznym.

Przykład 3.

Spółka będąca głównym wykonawcą podpisała z inwestorem duży kontrakt na wykonanie usługi budowlanej. Z uwagi na specyfikę części usługi budowlanej Spółka zleca jej wykonanie podwykonawcy z siedzibą w Niemczech.

Jak wskazywano powyżej, na gruncie regulacji art. 17 ust. 1 pkt 8 w zw. z art. 17 ust. 1h ustawy o podatku od towarów i usług warunki, jakie musi spełnić usługodawca (podwykonawca), by zastosować odwrotne obciążenie, dotyczą tego, aby usługodawca był podatnikiem, o którym mowa w art. 15, u którego sprzedaż nie jest zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9. Ustawa wprowadza więc dwa podstawowe warunki co do usługodawcy. Pierwszy dotyczy tego, aby usługodawca był podatnikiem w rozumieniu art. 15 ustaw o VAT. Drugi warunek związany jest z tym, aby sprzedaż tego podmiotu nie była zwolniona od podatku na podstawie art. 113 ust. 1 i 9.

Zgodnie z przepisem art. 15 ust. 1 ww. ustawy podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza, na którą powołuje się ust. 1 wskazanego przepisu, została zdefiniowana w kolejnym ustępie, a mianowicie w art. 15 ust. 2 ustawy o VAT. Zgodnie z nim działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Powyższa definicja obejmuje zarówno podmioty mające siedzibę lub miejsce zamieszkania w Polsce, jak i poza terytorium Polski, nie dokonując ich zróżnicowania.

Z kolei z treści art. 113 ust. 13 pkt 3 ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że zwolnień, o których mowa w ust. 1 i 9, nie stosuje się m.in. do podatników nieposiadających siedziby działalności gospodarczej na terytorium kraju.

Jak łatwo zauważyć, na gruncie wykładni językowej nie wprowadzono w treści art. 17 ust. 1 pkt 8 lit. a ww. ustawy dodatkowego kryterium odnoszącego się do konieczności rejestracji.

Co więcej, drugi z warunków odnoszący się do tego, aby sprzedaż dokonywana przez usługodawcę nie była zwolniona z podatku VAT na podstawie art. 113 ust. 1 i 9 ww. ustawy nie powinien mieć w ogóle zastosowania w odniesieniu do podmiotów spoza Polski. Wniosek taki wynika z treści art. 113 ust. 13 pkt 3 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym zwolnień, o których mowa w art. 113 ust. 1 i 9 tego przepisu, nie stosuje się do podatników nieposiadających siedziby działalności gospodarczej na terytorium kraju (Polski).

Przykład 4.

Spółka będąca głównym wykonawcą podpisała z inwestorem duży kontrakt na wykonanie usługi budowlanej. Z uwagi na specyfikę części usługi budowlanej Spółka zleca jej wykonanie podwykonawcy z siedzibą w Niemczech. W tym przypadku bez znaczenia jest to, czy podatnik niemiecki przekroczył, czy też nie próg uprawniający go do zwolnienia podmiotowego, gdyż przepis, o którym mowa w art. 113 ust. 1 i 9 ustawy o VAT, tj. odwrotne obciążenie w ogóle nie znajdzie zastosowania w przypadku tego podatnika.

Tym samym wynik wykładni językowej przesłanek podmiotowych odnoszących się do usługodawcy, zawartych w art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy wskazuje, że podatnikiem o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy o VAT, może być przedsiębiorca zagraniczny spełniający przesłanki z art. 15 ustawy o VAT. W przypadku takich bowiem przedsiębiorców zwolnienie, o którym mowa w art. 113 ust. 13 pkt 3 ustawy o VAT, nie przysługuje z mocy prawa, a więc wszelkie warunki, o których mówi art. 17 ust. 1 pkt 8 ustawy o VAT, wobec takiego przedsiębiorcy są spełnione bez konieczności dokonywania jego rejestracji na cele podatku VAT.