Jesteśmy dużą firmą transportową, zatrudniamy ponad 200 osób. Jakie obowiązki posiadamy w związku z ustawą o ochronie sygnalistów oraz jakie prawa i obowiązki mają sygnaliści?
Roman, Wrocław
W środę 25 września 2024 roku weszła w życie ustawa o ochronie sygnalistów. Przepisy wprowadzają do polskiego porządku prawnego unijną dyrektywę w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Z naszego artykułu dowiesz się, jakie prawa i obowiązki mają sygnaliści.
Kim są sygnaliści?
Sygnalistą jest osoba, która zgłasza wewnątrz organizacji lub na zewnątrz naruszenia norm prawnych, o których dowiedziała się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych w zakładzie pracy.
Jakie prawa przysługują sygnalistom?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa sygnalista, czyli osoba zgłaszająca nieprawidłowości, korzysta z kompleksowej ochrony prawnej. Obejmuje ona zakaz podejmowania działań odwetowych, zarówno wobec osób pozostających w stosunku pracy, jak i osób świadczących pracę lub usługi na innej podstawie.
Działania odwetowe wobec sygnalisty są zabronione. W przypadku osoby, która:
wykonuje, wykonywała lub miała wykonywać pracę na podstawie stosunku pracy, mogą polegać m.in. na:
odmowie nawiązania stosunku pracy,
wypowiedzeniu/rozwiązaniu bez wypowiedzenia umowy o pracę,
obniżeniu wysokości wynagrodzenia,
wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu,
przeniesieniu pracownika na niższe stanowisko pracy;
świadczy pracę lub usługę na innej podstawie niż stosunek pracy, mogą polegać m.in. na:
wypowiedzeniu lub odstąpieniu, lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia umowy,
odmowie kontynuowania współpracy,
nałożeniu sankcji finansowych, tj. ograniczeniu lub odebraniu uprawnienia, w szczególności koncesji, zezwolenia lub ulgi.
Sygnalista, który poniósł szkodę w wyniku działań odwetowych, ma prawo domagać się pełnego odszkodowania. Można je otrzymać w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, czyli w 2024 roku wyniesie 7 155,48 zł. Co ważne, jest to minimalna wysokość odszkodowania, która w praktyce może być większa od faktycznie poniesionej szkody i co roku ulega waloryzacji.
Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia.
Obowiązki sygnalisty
Ustawa o ochronie sygnalistów, choć zapewnia wiele praw osobom zgłaszającym nieprawidłowości, nakłada na nich również pewne obowiązki. Osoby zgłaszające nieprawidłowości zobowiązane są do:
posiadania uzasadnionych podstaw – oznacza to, że ich zgłoszenie musi opierać się na faktach, a nie domysłach;
przestrzegania procedur zgłoszeniowych – oznacza to, że sposób zgłoszenia musi być zgodny z obowiązującymi przepisami.
Świadome zgłaszanie nieprawdziwych informacji stanowi naruszenie prawa i może skutkować nałożeniem sankcji na sygnalistę.
Odpowiedzialność sygnalisty za dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego dokonanego w złej wierze
Świadome zgłaszanie nieprawdziwych informacji stanowi naruszenie prawa i może skutkować nałożeniem sankcji na sygnalistę.
Kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.[alert-info]
Omawiane przestępstwo jest zagrożone karą:
- grzywny,
- ograniczenia wolności,
- pozbawienia wolności do lat 2.
Co ważne, w określonych przypadkach sąd może wymierzyć jednocześnie karę pozbawienia wolności i karę ograniczenia wolności. Z kolei gdyby orzeczona kara pozbawienia wolności nie przekraczała roku, sąd może zamiast niej orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 4 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 150 stawek dziennych. Ponadto sąd będzie mógł warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności.
Zgłaszający lub ujawniający publicznie informacje o naruszeniu prawa, który działa w złej wierze, nie korzysta z ochrony wynikającej z przepisów ustawy o ochronie sygnalistów. Oznacza to, że podjęte wobec niego działania mające negatywny wpływ na jego sytuację prawną lub faktyczną nie są działaniami odwetowymi. Świadome dokonanie fałszywego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego naraża zgłaszającego nie tylko na odpowiedzialność karną, lecz także na odpowiedzialność dyscyplinarną i cywilną.
Co więcej, eksperci prawa wskazują na przepisy prawa karnego (kk), które dodatkowo zapewniają ochronę pracodawcy przed nieuczciwymi sygnalistami:
- zniesławienie – art. 212 kk,
- fałszywe oskarżenie – art. 234 kk,
- zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym – art. 238 kk,
- naruszenie tajemnicy służbowej – art. 266 kk,
- nielegalne uzyskanie informacji – art. 267 kk,
- tworzenie fałszywych dowodów – art. 235 kk.
Oznacza to, że sygnalista, który w złej wierze dokonuje zgłoszenia, może oczekiwać konsekwencji wynikających z tych przepisów.
Ustawa o sygnalistach stwarza mechanizmy umożliwiające przekazywanie informacji o naruszeniach prawa w firmie. W praktyce sygnaliści mogą liczyć na ochronę swoich interesów, pod warunkiem że ich zgłoszenia są dokonywane na podstawie faktów. Natomiast gdy zgłoszenia dokonywane są w złej wierze, wówczas osoba taka musi liczyć się z konsekwencjami prawnymi.
